31 May4 dakikada okunur

Ücret Fiyat Sarmalı

Ücret fiyat sarmalı veya kısaca ücret sarmalı dediğimiz kavram, daha önce ortaya çıkmış olsa da 1970’li yıllardaki ekonomik krizle birlikte popülarite kazanmış bir makroekonomik terimdir. Ücret fiyat sarmalı, işçilerin enflasyon sebebiyle eriyen alım güçlerini düzeltmek için daha yüksek ücretler talep etmesi sonucu oluşan bir durumdur. İşçi ücretlerinin artması sonucu enflasyon daha da artmaktadır ve bu durum bir döngü oluşturmaktadır.

Ücret-fiyat sarmalı nedir ve nasıl oluşur?

Ücret fiyat sarmalının oluşması için ilk adım olarak enflasyonun herhangi bir sebepten dolayı önceden artmış olması gerekir. Bu enflasyon artışının sonucu olarak ülkedeki yaşam maliyeti artacaktır. İkinci adımda büyük ihtimalle insanların gelirleri enflasyonla yarışamayacak ve maaş artışları enflasyonun altında kalarak insanların reel gelirleri düşmüş olacaktır. Üçüncü adımdaysa alım güçlerini korumak isteyen işçiler firmalarla reel ücretlerini artırmak için müzakere etmeye başlayacaktır. Bu müzakerelerin işçi sendikaları tarafından da destekleneceğini varsayarsak birçok firmanın işçi ücretlerini artırmasını bekleyebiliriz. Dördüncü adım olarak, eğer işçiler ücret artırımlarında başarılı olursa muhtemelen iş gücü maliyeti, işçilerin verimliliğinden daha hızlı artmış olacaktır. Bunun sonucunda firma için bir ürünün maliyeti eskisine göre daha fazla olacaktır. Beşinci adımda firma kârını korumak amacıyla ürünlerinin fiyatlarına zam yapmak zorunda kalacaktır. Ürünlerin fiyatlarının artırılmasıyla birlikte genel fiyat seviyeleri, yani enflasyon artmış olacaktır. Böylece ilk adıma dönülmüştür, enflasyon tekrardan daha yüksek ücretleri ve daha yüksek ücretler de enflasyona sebep olarak bu döngü devam edecektir. İşçiler ücretlerini ve firmalarda fiyatları artırdığı sürece enflasyondaki artış devam edecektir.

Ücret fiyat sarmalını dış etkenlerden kaynaklı bir enflasyon artışının yanı sıra, işçilerin reel ücretlerini artırmak istemesi de başlatabilir. Ayrıca firmaların kâr marjlarını artırmak istemesi veya bir arz şoku karşısında her iki tarafın da ücret ve fiyat koruma çabalarından ötürü de başlayabilir.

Maliyet Enflasyonu ve Talep Enflasyonu

Yukarıda ücret fiyat sarmalını anlatırken yalnızca firmaların maliyetlerinin artması sonucu fiyatları artırmasıyla oluşabilecek olan enflasyona değindik ve talebin sabit kaldığını varsaydık. Bu durum maliyet enflasyonu veya ücret enflasyonu olarak adlandırılmaktadır.

Maliyet enflasyonu, işçi ücretlerinin ve hammadde fiyatlarının artması sonucu genel fiyatlar artığında ortaya çıkmaktadır. Bir şirketin üretim maliyetleri artığında, şirket yönetimleri ürünlerinin fiyatlarını artırarak oluşan ek maliyetleri tüketicilere yansıtmaya çalışabilir. Tabii ki bazı durumlarda şirket yönetimleri ek maliyetleri tüketiciye yansıtmaktansa kendi kârlarından kısmayı seçebilirler ve bu bazı durumlarda daha mantıklı olabilir.

Ücret fiyat sarmalının yaşandığı bir senaryoda ayrıca toplam talebin de artması beklenir. İnsanlar enflasyonun artmasını beklediği için eline geçen parayı harcama eğilimindedir. Haliyle firmaların işçilere zam yaparak reel ücretlerini artırması, işçilere daha fazla alım gücü verecektir. Bunun sonucunda da toplam talep artmış olacaktır. Talepteki bu artış da talep enflasyonu oluşmasına sebep olacaktır.

Talep enflasyonu ekonomideki mal ve hizmetlere olan talebin arzı aşması durumunda ortaya çıkmaktadır. Talep artarken satın alınabilecek mal ve hizmetlerin arzı aynı kalabilir veya azalabilir. Talep enflasyonunda yüklü miktarda para bulunurken arz yönünden sıkıntı çekilir ve bu durum arz kıtlığı oluşmasına neden olur. Yüksek talep karşısında arzdaki kıtlık fiyatlar üzerinde yukarı yönlü bir baskıya neden olmaktadır ki bu da enflasyona neden olmaktadır.

Ücret fiyat sarmalları hem talep enflasyonuna hem de maliyet enflasyonuna sebep olabilmektedir. Oluşan döngü sebebiyle iki enflasyon türünün tetikleyicileri olan talep ve maliyetler de sürekli olarak artığı için ücret fiyat sarmalları enflasyonu büyük bir sorun haline getirebilmektedir.

Ücret Fiyat Sarmalına Katkıda Bulunan Faktörler

Ücret fiyat sarmalının oluşmasında etkisi olan faktörlerden biri güçlü işçi sendikalarıdır. Eğer işçi sendikaları daha yüksek işçi ücretleri için devamlı olarak pazarlık yapabilecek güçteyse işçi ücretlerinde reel artışlar görmemiz mümkündür. Ücretlerdeki bu reel artışlar da enflasyona sebep olacaktır.

Güçlü bir ekonomi, ücret fiyat sarmalına katkıda bulunan bir diğer etmendir. Ekonomik büyüme daha hızlı olursa ekonomideki üretim faktörlerinin maksimuma yakın seviyede kullanıldığını varsayabiliriz. Bu durumda talep enflasyonu dolayısıyla fiyatlarda yukarı yönlü baskı yapacağını söyleyebiliriz.

Düşük işsizlik de ücret fiyat sarmalına katkıda bulunmaktadır. İşsizliğin düşük olması demek nüfusun büyük kısmının iş sahibi olması anlamına gelir. Eğer ekonomi tam istihdam seviyesine yakınsa firmalar boş pozisyonları doldurmakta sıkıntı yaşayabilir. Bu durumda işçiler daha yüksek ücret talep etme konusunda daha fazla nüfuz sağlar ve ücret fiyat sarmalına neden olur.

Ücret Fiyat Sarmalından Çıkmanın Yolları

Ücretler, verimlilikteki artışla doğrudan bağlantılıdır. Eğer ücretler artarken verimlilik ücretlerle aynı oranda veya daha fazla artıyorsa bu durumda firma maliyetlerindeki artışı tüketiciye yansıtmamayı seçebilir. Böylece enflasyon artışının önüne geçilmiş olur.

Başka bir yolsa merkez bankasının uygulayacağı para politikasıyla enflasyonu baskılamasıdır. Örneğin faizlerin artırılması harcama yapmayı daha az cazip hale getirir. Böylece işçilerin elde ettiği reel ücret artışının talep enflasyonu oluşturması engellenebilir.

1970 Örneği

Ücret fiyat sarmalının en iyi örnekleri 1970’li yıllarda görülmektedir. 1970’li yıllardaki artan petrol fiyatları sonucu oluşan kriz ABD ve İngiltere’de enflasyonun yükselmesine sebep olmuştur. Bu dönemde iki ülkede de ücret fiyat sarmalı oluşmasında etkili olduğundan bahsettiğimiz sendikalar güçlü durumdaydı ve pazarlık güçleri yüksekti. Bu sendikalar işçi ücretlerini enflasyonla dengeleyerek reel ücretleri korumaya çalıştı. Firmaların iş gücü maliyetindeki artışı tüketiciye yansıtması sonucu ücret fiyat sarmalı oluşmuş oldu ve bu durum daha yüksek enflasyona sebep oldu.

Ücret Sarmalı Oluşma İhtimali Günümüzde Var Mıdır?

2022 yılında bazı merkez banklarının ücret fiyat sarmalı oluşması yönündeki tedirginliklerini açıklamalarının ardından ücret fiyat sarmalının -özellikle Rusya ve Ukrayna Savaşı’ndan dolayı yaşanan enerji sorununun ve pandemi etkisiyle yükselen enflasyonun da etkisiyle- tekrardan görülüp görülmeyeceği tartışma konusu oldu. IMF bunun üzerine, geçmişte yaşanmış olan sadece birkaç ücret fiyat sarmalının sekiz çeyrekten daha uzun sürdüğünü ve geçmişte bugüne benzer şartların olduğu tarihlere –reel ücretlerin önemli ölçüde düştüğü- bakıldığında uzun süreli bir ücret fiyat sarmalının yaşandığı bir dönemi bulmanın çok zor olduğunu belirtti. Ayrıca günümüzde birçok ülkede eskisine nazaran güçlü sendikaların bulunmaması şirketlerin kârları artarken nominal ücretlerde bir yükseliş görülmemesine sebep oldu. Bu durumda reel ücretler düşük kalmış oldu ve günümüzde de reel ücretlerin toparlanması beklenmektedir. Fakat bu toparlanma şirketlerin kâr marjları yüksek olduğu için bir risk teşkil etmemektedir.