19 Mar6 dakikada okunur

Türkiye Çelik Üretiminde Birinci Sırada

Bu yazıda Türkiye’nin çelik üretimindeki gelişimi, çelik sektörünün giderek büyümesi ve Avrupa’da Almanya'yı geçerek 1. sıraya gelmesi, Ukrayna ve Rusya savaşının sonuçları olarak ham madde sorunlarının ortaya çıkması hakkında insanları bilgilendirmek amaçlandırılmıştır.

Türkiye’de Çelik Sektörü

İlk demir-çelik fabrikalarının temelleri 1930’da, Kırıkkale’de atılıyor. Askeri fabrikalar müdürlüğü bünyesinde faaliyetlerine başlayan bu fabrika ile birlikte demir çelik sanayisi önem kazanıyor. Kardemir isimli Karabük’te kurulan bu tesis, 1937’de Türkiye’nin ilk entegre tesisi olarak hayata geçiyor. 1939 yılında ise 150 bin ton kapasite ile üretime başlıyor.

Yılların getirdiği gereklilik ile demir-çelik sanayisine ihtiyaç giderek artıyor ve kapasite yükseltiliyor. İnşaatlarda, tersanelerde, demiryollarında ve daha birçok sektörde çelik kullanımına olan talep artıyor. Pazardan yararlanmak isteyen özel girişimcilerin fabrika kurması ile üretim kapasitesi de giderek artıyor. 1960 yılında ilk özel ark ocaklı tesis Metaş ismiyle kuruluyor. Tesis, 20 bin ton kapasite ile çalışmalarına başlıyor.

1965 yılında 470 bin ton kapasite ile çalışmalarına başlayan Erdemir Çelik Fabrikası ise şimdilerde dünyanın en büyük demir-çelik fabrikaları arasında yer alıyor. Kurulduğundan bu yana büyük atılımları olan bu Fabrika şimdilerde dünya pazarında aktifliğini koruyor.

2002 yılına gelindiğinde Türkiye demir-çelik üretiminde dünyada 13. sıraya yükseliyor. Aradan geçen 18 yıldan sonra 2020 yılında ise kapasitenin 52 milyon tona kadar çıktığı görülüyor. Fakat son yıllarda çıkarılan istatistiklere göre pandemi sebebiyle üretimin önceki yıllara göre düşüşte olduğu görülüyor.

Türkiye’de Ham Çelik Üretimi

Türkiye’de ham çelik üretimi 2021 yılında bir önceki yıla kıyasla %12,7 artarak 40 milyon tona çıktığında tüm zamanların en çok üretim miktarına ulaşılmıştı.

Türkiye ham çelik üretimi konusunda tedarikçi ülkeler olan Rusya ve Ukrayna savaşının olumsuz muhtemel sonuçlarından doğabilecek sorunları önlemeye çalışıyor. Türkiye çelik üretimi konusunda 2001’den bu yana kayda değer bir büyüme gösterdi. 2001’de 15 milyon ton civarındaki üretim 2021 yılında 40,4 milyon tona çıktı. Öte yandan 2021 yılında 2020’de olduğu gibi Almanya’yı geride bırakarak Avrupa’nın en büyük, dünyanın ise 7. büyük çelik üretim ülkesi haline geldi.

TÇÜD (Türkiye Çelik Üreticileri Derneği) verilerine göre ise 2022 yılında Türkiye’nin ham çelik üretimi 2021 yılına göre %7,8 azalışla 3,2 milyon ton oldu. Türkiye ocak ayı ham çelik üretimi sıralamasında dünya çapında 8. sıraya geriledi. 2022 yılının ocak ayında nihai mamul tüketimi (Ana mamul bir başka işlem gerektirmeyen, nihai kullanım için üretilen ürünler.) 2021 yılının aynı ayına göre %3,7 azalışla 3 milyon ton seviyesinde gerçekleşti.

Demir-çelik ihracatına bakıldığında ise ocak ayında bir önceki yılın aynı ayına kıyasla toplam miktarda görülen %2,7'lik artışla 1,3 milyon ton, değerde görülen %58,9luk artışla ise 1,2 milyar dolar seviyesine ulaştı. Demir-çelik ithalatına bakıldığında ise ocak ayında miktarda %14,6 oranında artış ile 1,4 milyon ton, değerde görülen %58,9 artışla 1,4 milyar dolar olarak kayıtlara geçti. 2021 yılı Ocak ayında ihracatın ithalatı karşılama oranı olan %84,6 2022 yılı ocak ayında da değişmeyerek %84,6 olarak kaldı.

Dünyada Çelik Üretimi

Dünya üretilen çeliğin üçte biri çelik hurdasından, geri kalanı da demir cevherinden üretiliyor.

Üretim için bilinen iki yöntemden ilki cevherden ham demire oksijen üflenerek yapılıyor. Diğer yöntemde ise çelik hurdalar elektrikli ark ocaklarında eritiliyor. Üretim çeşitliliğinden dolayı oluşan kalite ve piyasadaki fiyat farkı tüketicileri seçim yapmaya itiyor.

Dünya Çelik Derneği verilerine göre, 2022 yılı Ocak ayı üretim istatistiklerinde dünyada ham çelik üretimi, 2021 yılının aynı ayına göre %6,1 oranında azalış ile 155 milyon ton oldu. 2022 yılının ocak ayında, Çin’in ham çelik üretimi geçtiğimiz yıla kıyasla %11,2 oranında azalışla 81,7 milyon tona düşerken ikinci sırada yer alan Hindistan’ın ham çelik üretimi %4,7 artışla 10,8 milyon ton, üçüncü sırada bulunan Japonya’nın ham çelik üretimi ise %2,1 oranında azalışla 7,8 milyon ton olarak gerçekleşti.

2022 yılı Ocak ayında, yaşanan enerji kesintileri, pandemi ve talepteki daralmanın da etkisi ile Türkiye’de demir-çelik üretimi %7,8 oranında azalışla 3,2 milyon ton seviyesine geriledi.

Diğer yandan, ocak ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yarı ve uzun ürün ihracatında sırasıyla %21 ve %5 oranlarında düşüş, ağırlıklı olarak imalât sanayinin girdisini oluşturan yassı ürün (Yassı ürünler, adından da anlaşılacağı gibi yüzeyi düz ve geniş olan ürünleri ifade eder. Ne olursa olsun, bu ürünler kereste, metal, plastik ve daha birçok farklı materyalden yapılabilmektedir.) ihracatında ise %26 oranında artış sağlandı. Toplam çelik ürünleri ihracatındaki artış ise %2,7 seviyesinde kaldı.

Tekrardan bahsedeceğimiz üzere Rusya ve Ukrayna’daki savaş dolayısıyla ham çelik üretimi için gözler Türkiye’ye çevrildi. Savaş durumunun devam etmesi halinde hammadde tedariği konusunda problemlerin çıkması öngörülüyor.

Nihai Mamul Tüketimi

Nihai mamul tüketimi 2024 yılı Ocak ayında, 2023 yılının aynı ayına kıyasla %19,5 artışla 3,5 milyon ton seviyesine ulaştı. 2024 yılının Ocak ayında çelik ürünleri ihracatı, 2023 yılının aynı ayına göre, miktar yönünden %23 oranında artışla 894,7 bin ton, değer yönünden ise %10,1 artışla 662,1 milyon dolar oldu.

İhracatın alt kalemleri incelendiğinde ise, 2024 yılının Ocak ayında, geçen yılın aynı dönemine göre ihracat; yassı ürünlerde %89,1 artış ile 347,8 bin ton, uzun ürünlerde %2,0 artış ile 536,7 bin ton, yarı ürünlerde ise %41,3 azalış ile 10,2 bin ton olarak gerçekleşti.

2024 yılının Ocak ayında çelik ürünleri ithalatı, 2023 yılının aynı ayına göre, miktar yönünden %12,4 oranında artışla 1,4 milyon ton, değer yönünden ise %1,6 azalışla 1,1 milyar dolar oldu. İthalatın alt kalemleri incelendiğinde, 2024 yılının Ocak ayında, geçen yılın aynı dönemine göre ithalat; yassı ürünlerde %8,8 artış ile 735,9 bin ton, uzun ürünlerde %29,1 azalış ile 98,8 bin ton, yarı ürünlerde ise %32,1 artış ile 549,3 bin ton olarak gerçekleşti.

6 Şubat 2023 Depreminin Üretimdeki Etkisi

2023 yılının ikinci yarısında yaşanan deprem faciasından sonra tesislerin tekrar üretim faaliyetlerine başlaması, enerji girdi maliyetlerinin makul seviyelere gerilemesi ve 4,5 milyon ton civarındaki kapasite arttırımı ile birlikte kademeli toparlanma gösteren ve 2023 yılının eylül ayından bu yana yıllık bazda artış kaydeden ham çelik üretimi, 2023 yılının kasım ve aralık aylarında sırasıyla %25,4 ve %21,2 artıştan sonra, 2024 yılının ocak ayında da % 24,7 oranında artış göstererek yüksek büyüme performansını sürdürdü.

Çelik Ürünlerinde Dış Ticaret: Çelik ürünlerinde dış ticaret açığı 2024 yılının ocak ayında, geçen yılın aynı dönemine göre, %16 azalış ile, 490,8 milyon dolar seviyesinden, 412,3 milyon dolar seviyesine geriledi. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise, 2024 yılının Ocak ayında, geçen yılın aynı dönemine göre, 6,6 yüzde puan artış ile, %55,1 seviyesinden %61,6 seviyesine yükseldi.

TÇÜD Değerlendirmesi: "Böylece; Ülkemiz, Ocak ayında dünyanın en büyük 10 ham çelik üreticisi arasında, İran’dan sonra, üretimi en fazla artış gösteren ülke oldu. Türkiye bu performansı ile dünya çelik üretiminde Almanya’yı geride bırakarak tekrar 7. sıraya ve Avrupa’nın en büyük çelik üreticisi konumuna yükseldi."

2024 yılının Ocak ayında tüketimin %19,5 artmasına karşılık, çelik ürünleri ithalatındaki artışın %12,4 oranında kalması nedeniyle, tüketim içerisindeki ithalatın payı geçen senenin aynı dönemine göre 2,8 puan azalışla %38,4 seviyesine geriledi. Türk çelik sektörü, ocak ayında ihracatta %23 artışla 894,7 milyon ton ihracat seviyesine ulaştı. Özellikle son yıllarda paslanmaz çelik, zırh çeliği, tren tekeri ve ray gibi katma değeri yüksek vasıflı çelik ürünlerine yönelik yatırımların hız kazanması, Ocak ayında yassı ürün ihracatının %89,1 gibi kayda değer bir oranda artmasında etkili oldu. Diğer taraftan Kızıldeniz’de yaşanan bölgesel çatışmalar, uzun mamul ihracatındaki artışın %2 gibi sınırlı düzeyde kalmasına yol açtı.

2024 yılına girilirken AB’de 2024’ün ikinci çeyreğinden itibaren faiz oranlarının düşürülmesi yönündeki beklentilerin gerçekleşmesi ve AB çelik tüketiminin canlanması, ihracattaki artışın yıl boyunca devam etmesi açısından fırsat olarak değerlendirilmektedir. Bunun yanı sıra, 2023 yılında ekonomik sorunlardan dolayı iç pazarda büyüyemeyen Çin’in, yoğun bir şekilde ihracata yönelmesi ve ihracatını devlet destekli ve dampingli fiyatlar ile 2024 yılında da artırmaya devam etmesi ihtimali dünya çelik sektörü ve sektörümüz için tehdit oluşturmaktadır.

Erdemir Çelik Fabrikası

1950'li yıllarda Türkiye’nin sanayi alanındaki büyük hamleler başlatması dolayısıyla Erdemir’in üretime başlaması Türkiye ekonomisinin kalkınması açısından büyük önem arz etti. Önemli miktarda döviz harcanarak gerçekleştirilen ithalatın önemli bir bölümü yassı mamulden üretilen ürünler ile oluşturuluyordu. Türkiye’nin yassı çelik ihtiyacının artması dolayısıyla ihtiyaç zamanla artıyordu ve Türkiye’nin kalkınması için önemli kararlardan biri verildi ve Erdemir’in kurulması kararlaştırıldı.

Türkiye’de bir ilk olarak yassı çelik üretim fabrikasının kurulması için 12 Şubat 1960’ta Kurucular Anlaşması imzalandı. 28 Şubat 1960 tarihinde kabul edilen 7462 sayılı bir kanunla Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş (Erdemir) adıyla anonim bir şirket kurulması için Bakanlar Kuruluna yetki verildi. Süratle sanayileşme hamlesi yapan Türkiye'de gerek mevcut sanayinin beslenmesi gerekse yeni sanayi kollarının kurulup gelişmesi için, 11 Mayıs 1960 tarihinde özel bir yasayla kuruluşu resmen tescil edildi. Sürekli büyüme stratejisiyle Türkiye’nin lider çelik üreticisi oldu.

Erdemir, Türk sanayisinin artan ihtiyaçları doğrultusunda üretim kapasitesini ve ürün çeşitliliğini sürekli geliştirdi. Türkiye’nin en büyük yatırım projelerine imza atan Erdemir, 1 milyar 5 yüz milyon ABD doları tutarındaki Kapasite Artırma ve Modernizasyon Yatırımlarını (KAM I ve KAM II) 1996'da tamamladı. 1998 yılında Karadeniz'in ve Türkiye'nin en büyük limanlarından olan Yeni Liman Tesisleri, 1999'da Kalay/Krom Kaplama Tesisi hizmete girdi. Türkiye’nin tek levha haddehanesi 2006 yılında devreye alındı.

Türkiye yassı çelik sektöründe bir okul olan Erdemir, bütünüyle kendi mühendis ve işçilerinin bilgi birikimi ve emeğinin ürünü olan Yeni 1 Nolu Yüksek Fırın Ayşe’yi 2008 yılında devreye aldı.

Müşterilerinin bugün ve gelecekteki ihtiyaçları için yenilikçi çözümler sumayı ve sorumlu üretim anlayışı doğrultusunda kaynaklarını etkin ve verimli kullanmayı hedefleyen Erdemir, ileri çelik araştırmaları yürütmek üzere 2014 yılında Ar-Ge Merkezi’ni kurdu. Erdemir özellikle otomotiv sanayisine yönelik kaliteli özel üretimleri gerçekleştiren, yüksek teknolojik özelliklere sahip 2. Sürekli Galvanizleme Hattını ise 2018 yılında devreye aldı. Diğer yandan Erdemir Asia Pacific PTE. LTD., Erdemir Enerji, İsdemir Linde Gaz Ortaklığı ve Kümaş Manyezitle birlikte büyümesini sürdürdü.

OYAK Maden Metalürji şirketleri olarak Erdemir ve bağlı şirketleri, üretimleri, finansal performansları sağladıkları istihdam ve sürdürülebilir gelişmeye katkılarıyla ülkemiz için çalışmaya devam ediyor.

Sonuç olarak, Erdemir Demir-Çelik Fabrikası Türkiye’nin bu sektördeki en büyük üretici isimlerindendir. Avrupa’da ve dünyada, Türkiye’nin bu alandaki gelişmelerine öncülük etmesi ve üretim kapasitesinin giderek arttırılması, AR-GE merkezleri kurarak otomotiv alanda da başarılara imza atması dolayısıyla demir-çelik sanayi sektöründeki devlerden biridir.