top of page
Ara

Suudi Vizyonu 2030

Güncelleme tarihi: 26 Eyl 2024

Petrolden Kazanç Elde Edilmesi

Suudi Arabistan’ın 1933 yılında Standard Oil Company ile imzaladığı Dhahran Anlaşması şirkete Dhahran’da petrol aramak ve üretmek için izin veriyordu. Bölgede petrol rezervleri keşfedilmesiyle 1938’de günümüzün en büyük petrol üreticisi ve dünyada her alanda en fazla kâr elde eden şirket olan Aramco (Arabian American Oil Company) ortak bir şirket olarak kuruldu. Ülkede petrol sahalarının genişlemesine yol açan bu petrol imtiyaz anlaşması ile ülkenin petrol alanında önü bir hayli açıldı ve 1960 yılında OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) konfederasyonunun kuruluşunda kurucu üyelerin başında yer aldı. Petrol ihracında ve üretiminde başardıklarıyla iyi bir ivme kazanan ülke asıl patlamasını 1973 Petrol Krizi sırasında gerçekleştirdi. Ülkenin 1973 yılında 15 milyar dolar GSYİH 1981 yılında 184 milyar dolara yükseldi.

Şu anda dünyanın en büyük ikinci petrol üreticisi ve birinci petrol ihracatçısı konumunda bulunan Suudi Arabistan, dünyadaki toplam petrol rezervlerinin yüzde 16’sını elinde bulundururken bu alanda da dünyada Venezuela’dan hemen sonra gelerek ikinci sırada yer almaktadır ve sahip oldukları sayesinde dünyanın en büyük ekonomileri sırasında 17. olmaktadır.

Petrole Bağımlılık

Tüm bunların ülke için kattıkları ve olumlu etkileri tartışılamayacak büyüklükte olmasına rağmen petrole bağımlılık yarattığı da bir gerçek. Nitekim ülkenin kaynaklarının yüzde 43 gibi büyük bir kısmı petrolden oluşmakta ve petrolün ekonomi için önemi, mali gelirlerin büyük bir kısmını oluşturmasında da yansımaktadır. Petrol gelirleri 2010'dan bu yana toplam bütçe gelirlerinin ortalama yüzde 75’ini oluşturmakta, büyük dalgalanmalar göstermektedir. Bu oran 2011'de yüzde 93’e ulaşmış, COVID-19 Krizi nedeniyle küresel petrol talebi düşerken 2020'de yüzde 53’e gerilemiştir. Sonuç olarak, mali dengeler de petrol fiyatlarına bağlı olarak değişmiş, patlayıcı dönemlerde büyük fazlalar oluşmuş, düşük petrol fiyatları döneminde ise açıklar oluşmuştur.

Petrol fiyatlarındaki bu dalgalanmalardan dolayı bir istikrar yakalanamayacağını ve ellerindeki petrollerin zamanla azalmakta olduğunu bilen, ilaveten yenilenebilir enerjiye olan talep ile fosil yakıtlara karşı tepkinin gün geçtikçe arttığını ve artacağını fark eden Suudiler, aslında 1970’lerin başından beri amaçlarından biri olarak gördükleri ekonomide çeşitlenmeye yeni bir hız ve boyut kazandırıp işlerin planlı bir şekilde ilerlemesini sağlamak için 25 Nisan 2016 tarihinde Suudi Vizyonu ilk olarak Suudi Hükümeti tarafından duyuruldu.

Temelleri ve İdealleri ile Suudi Vizyonu 2030

Suudi Vizyonu 2030’un üç temel dayanaktan oluşmaktadır: Arap ve İslam dünyasının kalbi olma, küresel bir yatırım merkezi hâline gelme ve stratejik konumunu kullanarak Afro-Avrasya’yı birbirine bağlayan bir merkez hâline gelme. Bu temeller ile birlikte vizyon, üç tema etrafında yapılanmaktadır: Canlı bir toplum, gelişen bir ekonomi, tutkulu bir ulus.

Toplumu Canlandırma

İlk tema kısaca ulusun kendi ulusal ve dini değerlerini benimsemesini, kültürel etkinliklere ve eğlencelere daha çok ilgili olmasını, ülkenin daha sosyal bir yapıya bürünüp eğitim, sağlık gibi alanlara daha çok yoğunlaşılmasını kapsamaktadır. Temada somut hedefler; Umre ziyaretçisi sayısını yıllık 8 milyondan 30 milyona çıkarmak, en büyük İslam müzesini inşa etmek; UNESCO’ya kayıtlı Suudi miras alanlarını iki katına çıkarmak; üç Suudi şehrini dünya çapında en iyi yüz şehir arasına sokmak; krallık içindeki spor, kültür ve eğlence faaliyetlerine yönelik hane halkı harcamalarını %3 seviyesinden %6’ya çıkarmak, ortalama yaşam süresini 74’ten 80’e çıkarmak, ülkenin Sosyal Sermaye Endeksi’ndeki konumunu 26’dan 10’a yükseltmek ve NEOM projesini hayata geçirmektir.

NEOM Projesi

NEOM, Suudi Arabistan’ın kuzeybatısındaki Kızıldeniz kıyılarını eşi benzeri olmayan fütüristik bir bölgeye dönüştürmeyi amaçlayan bir projedir. Bölge doğrusal şehir “The Line”, gelişmiş ve temiz endüstriler merkezi “Oxagon”, dağ destinasyonu “Trojena” ve lüks ada resortu “Sindalah” olmak üzere bir dizi yerden oluşmaktadır. Yeni gelecek anlamına gleen NEOM’da doksan yedi ülkeden üç bin altı yüz personel halihazırda çalışmaktadır. İnsanı ve doğayı ön planda tutan, sürdürülebilir yaşam, çalışma ve refah için yeni bir model yaratan bu projeyi, mimarları “insanlığın gezegenin sağlığından ödün vermeden ilerleyebileceği bir yer” olarak tanımlıyor. Kendilerine “gezegensel yenilenmenin hızlandırıcıları” şeklinde hitap eden bu proje mimarları, korunma ve muhafazanın projenin esaslarından olduğunu ve doğa dostu şehirciliği de bu esaslardan bir diğeri olarak gördüklerini dile getiriyorlar. Fakat NEOM’u NEOM yapan en önemli özellik olarak görülebilecek kısım, tüm bu sürdürebilir çevre yapısını sağlarken şehri iş dünyasına açık küresel bir merkez haline getirmekten, yetenek ve girişim için yeni ölçütlere öncülük edecek bir şehir oluşturmaktan taviz verilmemesidir. Bölgenin stratejik konumu, altı saatlik bir uçuşla dünyanın yüzde kırkına ulaşılmasıyla gelişmiş bağlantı sunmaktadır. Ekonomi; yüzde yüzü düşük maliyetli, yenilenebilir enerjiyle desteklenen, sıfır karbonlu ve döngüsel nitelikte olacak biçimde inşa edilmektedir. En son teknolojilerle desteklenen şehir, dünyanın ilk bilişsel, hiper bağlantılı topluluğunu inşa ettiğini öne sürmekte.

Vizyonun Ses Getiren Kısımları

Ayrı bir parantez açarak bu temanın altında günümüze kadar yapılan birkaç şeye dikkat çekmek istiyorum ki bunlar spor ve eğlenceye yapılan yatırımlardan başka şeyler değiller. Suudi Arabistan’ın spordaki yatırımları hem ulusal hem de uluslararası boyutta. Nitekim Premier Lig’in köklü kulüplerinden Newcastle United’ın 409 milyon dolara satın alınması ve Cristiano Ronaldo, Neymar gibi futbolcuların Suudi Pro Ligi’ndeki ulusal kulüp takımlarına katılması bunun göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. LIV Golf adlı golf turuna yapılan iki milyar dolarlık yatırım ile tüm masraflarının Suudiler tarafından karşılanması, WWE ile imzalanan bir milyar dolarlık anlaşma ile yılda en az iki etkinliğin mevzubahis ülkede gerçekleşmesi ve Formula 1 ile yapılan on yıl sürecek 650 milyon dolarlık anlaşma ile Suudi Arabistan’ın on yıl boyunca F1 takvimlerinde yer alması yine bu tema altında gerçekleştirilenler arasında yer almaktadır. Bu yatırımlar; Suudi Arabistan’ın dış, ticari ve ekonomi politikalarının ortak noktası olarak da görülüp ülkenin daha renkli görünmeye ve karanlık yüzünü gizlemeye çalıştığına dair iddialar da bulunmaktadır.

Ekonomiyi Geliştirme ve Canlı Tutma

İkinci tema canlı bir ekonomi oluşturma emeliyle dört başlıktan oluşmaktadır: fırsatların değerlendirilmesi, uzun süreliye yatırım yapma, iş için açık olma, özel konumunu kullanma.

Fırsatların değerlendirilmesi başlığı altında ulusal eğitim sistemini geliştirip yeni nesilleri donanımlı hale getirmeyi, girişimciliği destekleyip yeni endüstrilere yatırım yapmayı, toplumun her kesiminden faydalanmayı ve yabancıların yaşam, çalışma koşullarını iyileştirip tüm bunları yapabilmek için gerekli becerileri ve yetenekleri ülke dışından ülkeye çekmeyi görmekteyiz. Bu başlık altındaki somut hedefler: En az beş Suudi üniversitesini uluslararası sıralamalarda ilk 200 üniversite arasına sokmak, işsizlik oranını yüzde 11’den yüzde 7’ye düşürmek, KOBİ’lerin GSYİH’ye olan katkısını yüzde 20’den yüzde 35’e çıkarmak ve kadınların iş gücüne katılımını yüzde 22’den yüzde 30’a yükseltmektir. 

Uzun süreliye yatırım yapma başlığının altında ise; devlete ait varlıkları özelleştirip daha çeşitli gelir kaynakları oluşturmak, PIF’yi (Kamu Yatırım Fonu, Suudi Arabistan’ın ulusal varlık fonu ve şu anda 776 milyar dolar ile en büyük ulusal varlık fonları sıralamasında dünyada altıncı sırada) dünyanın en büyük ulusal varlık fonu haline getirmek, Aramco’yu petrol üreten bir şirketten küresel bir sanayi holdingine dönüştürmek, üretim, turizm, teknoloji, madencilik gibi sektörlere destek verip ekonomide yeni temeller oluşturmak bulunmaktadır. Bu başlıktaki somut hedefler: Savunma endüstrisinde yerel üretimi yüzde 50’nin üzerine çıkarmak, madencilik sektörünün milli ekonomiye katkısını arttırıp 26 milyar dolara ulaşmak, yenilenebilir enerjide 9,5 gigawatt enerji üretmek, dünyanın en büyük 15. ekonomisi haline gelmek, petrol ve gaz sektöründe yerlilik oranını yüzde 45’ten yüzde 70’e çıkarmak, Kamu Yatırım Fonu varlıklarını 1,86 trilyon doların üzerine yükseltmek ve yatırım araçlarının gelişmişliğini arttırmak için Aramco’nun mülkiyetini PIF’a devretmek olarak teşekkül etmektedir.

Ulusal varlık fonları, sovereign wealth funds, Türkçe’ye bağımsız yatırım fonları veya ulusal yatırım fonları şeklinde de çevrilmektedir ve aslında ülkenin resmi rezervleri dışındaki birikimlerini anlatmaktadır. Dünyadaki tüm merkez bankaları acil ihtiyaçlar için ellerinde çeşitli miktarlarda döviz rezervi bulundurmaktadırlar. Cari işlem fazlası veren ülkeler ihtiyaçlarının ötesinde rezerv biriktirmeye başladıklarında bu “ekstraları” karlı bir şekilde değerlendirme düşüncesiyle müstakil fonlar kurma yoluna gitmişlerdir ve bu şekilde ulusal fonlar ortaya çıkmıştır.

Üçüncü başlık olan iş için açık olmanın altında ise kamu-özel işbirliklerini arttırıp özel yatırım akışını kolaylaştırmak, rekabet gücünü arttırmak, ülkenin geçmişteki ekonomik şehirlerini yeniden canlandırmak, hükümetin yönlendirmeleri ile enerji sektörünün verimliliğini arttırmak yer almaktadır. Başlığın somut hedefleri: Global Rekabet Endeksi’nde ilk 10 ülke arasına girmek, özel sektörün GSYİH’ye olan katkısını yüzde 65’e yükseltmektir. 

Canlı bir ekonomi emeli ile oluşan başlıklardan sonuncusu olan özel konumunu kullanma başlığı altında ise gördüklerimiz şu şekilde: Ülkenin sahip olduğu stratejik konumu doğrultusunda limanlar, demiryolları ve havaalanları gibi altyapılara yatırım yapmak, bu yatırımlardan en iyi şekilde faydalanmak için özel sektörle koordine olup iç ve dış sınırlar arasındaki altyapıyı geliştirmek ve ticari merkezler arasında bağlantılar kurup yeni ticari rotalar oluşturmak, yeni iş ortaklıkları kurmak ve sermaye, mal, insan akışını kolaylaştırmak, GCC (Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi) ortak pazarını uygulamak, gümrüklerin, ekonomik ve hukuki politikaların birleştirilmesini sağlamak, ortak karayolu ve demiryolu ağları oluşturulmasında aktif rol oynamak, büyüme potansiyeli olan yerel şirketlere odaklanarak onların bölgesel ve küresel lider haline gelmelerini ve ulusal endüstrilerin yurt dışına pazarlanması ile ürünlerin ihraç edilmesini desteklemek. Bu başlığın somut hedefleri; Lojistik Performans Endeksi’nde sıralamayı 49’dan 25’e çıkarmak ve petrol dışı ihracatın petrol dışı GSYİH içindeki payını yüzde 16’dan yüzde 50’ye yükseltmek şeklindedir. 

Üçüncü yani son tema: Tutkulu bir ulus. Bu tema; yolsuzluğa sıfır tolerans prensibini ve hedefler, planlar ve performans göstergelerinin kamuya açık olması gerektiğini benimseyip şeffaflığı ön planda tutmayı, su ve tarım alanlarının korunmasına ve güvenli gıda üretimine teşviki arttırıp hayati kaynakları korumayı, devlet kurumları ile vatandaşın ve özel sektörün arasındaki iletişimin güzelleştirilip basitleştirilmesini, kamu harcamalarının verimliliğinin arttırılıp israfın önlenmesini, hükümet prosedürlerinin daha verimli hale getirilmesini, sosyal ve bireysel sorumluluk farkındalığı yaratılmasını, kar amacı gütmeyen kurum sayısının arttırılmasını ve kariyer gelişimin teşvikini kapsamaktadır. Tutkulu bir ulus oluşturmadaki somut hedefler ise hane halkı tasarruflarını yüzde 10’a yükseltme, kar amacı gütmeyen kurumların GSYİH’ye katkısını yüzde 5’e çıkarma ve yılda bir milyon gönüllüyü bir araya getirmektir. 

Yönetici Programları

Suudi Arabistan, 2030 Vizyonu’nun gerçekleşmesini sağlamak amacıyla bu idealleri bir dizi idari program altında oluşturmuştur. Bunlar:

Suudi Aramco Stratejik Değişim Programı: Aramco şirketini global sanayi holdingine dönüştürmek amacıyla oluşturulan program.

Kamu Yatırım Fonu Yeniden Yapılandırma Programı: Fonun daha geniş ve yeni varlık portföyünü yönetmesine olanak sağlayan, dünyanın en büyük varlık fonunu oluşturmayı planlayan program.

İnsan Sermayesi Programı: Kamu hizmetinin verimliliğini ölçen, değerlendiren ve analiz eden program. 

Ulusal Dönüşüm Programı: Yeni bir yaklaşımla, devlet kurumları ulusal önceliklerin yerine getirilmesi için gerekli girişimlerin uygulanmasındaki rollerini incelemek üzere çok sayıda çalıştay aracılığıyla çalışmaktadır. Özel sektörle ortaklık fırsatlarının yanı sıra yenilikçi idari ve finansman yaklaşımlarını da belirleyen, açık performans göstergelerine sahip belirli girişimlerin ayrıntılarını veren program.

Stratejik Ortaklıklar Programı: Üç kıtayı birbirine bağlayan bir ticari merkez olabilmek, ihracatı arttırmak amacıyla yeni stratejik ortaklıkları planlayan ve düzenleyen program.

Özelleştirme Programı: Özelliştirilmeye uygun şirketleri tespit edip onları özelleştirmek için yol haritasını belirleyen ve uygulanmasını sağlayan program. 

Kamu Sektörü Yönetişimini Güçlendirme Programı: Kamu kurumlarını düzenleyip gereksiz rolleri belirleyen ve onlardan kurtulmanın yollarını arayan, halkın ihtiyaç duyduğu kamu hizmetlerini tespit edip bu alanda ihtiyaçları gideren, şeffaflık ilkesine ve sosyal devlet anlayışına tamamen uyan bir kamu hizmetleri sistemi oluşturmaya çalışan program.

Kaynakça:




Comments

Her gün ve ay yeni yayınlarımızdan haberdar olabilirsiniz

Gönderdiğiniz için teşekkürler!

©2022, Cağaloğlu İktisat Kulübü tarafından Wix.com ile kurulmuştur.

bottom of page