Finansal Okuryazarlık

Yaşamımızın konforlu devamlılığı için para şart. Doğumumuzdan ölümümüze kadar her şey masraf. Yeni kıyafetler, mamalar, yeni oda, bezler… Bu masraflar, her ne kadar doğrudan biz tarafından karşılamasa da bir noktadan sonra bizim de karşılamamız gereken masraflar halime gelmekte. Gençlik zamanlarında gezme, eğlence, partiler, sevgililer, hobiler, oyunlar vb. parayı harcama yöntemleri olurken orta yaşlılıkta odak noktası genellikle değişir. Örneğin bu zamanlarda  çocukların masrafları, ev masrafı, krediler, banka borçları, araba, ev, genel borçlar, kıyafetler, eşyalar yani kısacası her şeyi bireyi kendisi karşılaması gerekiyor. 

Genellikle çoğu genç erken yaşlarda iş hayatına atılmıyor ve kendi parasını kendi kazanmıyor, ailesinin parasını belli bir yaşa gelene kadar, yani meslek sahibi olana kadar, kullanıyor. Kimisi parasını tasarruflu kullanıyor kimisi savurganlık yapıyor fakat herkesin ortak noktası parayı kendilerinin kazanamıyor oluşu veya evin geçimini sağlamıyor oluşu.. Bu yüzden genelde gençler bir evi nasıl geçindireceğini veya parasını nasıl harcaması gerektiğini bilmiyor. -Yaşlıların da pek bildiği söylenemez- Gençler, iş hayatına atıldıktan sonra ya da bir evin geçimini kendi sağlamak zorunda kaldıktan sonra tabiri caizse dımdızlak ortada kalıyorlar. Çünkü çoğu paralarını nasıl, nereye, ne miktarda  harcamaları gerektiğini bilmiyorlar.

İnsanlar elinde büyük bir miktar para olduğunda genelde onu almak ya da yapmak istedikleri şeye harcama eğilimindedirler. Bazı insanların iradesi vardır, bazılarınınsa yoktur. İnsanlar arzularını tatmin etmek için sonrasını düşünmeden harcama yapabilirler. Bu sadece gençlerde olan bir durum değil. 90 yaşındaki dededen tutun beş yaşındaki çocuğa kadar herkes arzularını tatmin etmek için sonrasını düşünmeden harcama yapabilir.

Çocukken arkadaşımızda gördüğümüz bir oyuncağın aynısını ya da daha iyisini isteyebiliriz, gençken tüm biriktirdiğimiz paramızı yeni kıyafetlere harcayabiliriz, 30-40 yaşlarında, 24 ay boyunca taksitle ödemek pahasına olsun bir tatile gidebiliriz -bazen birilerine hava atmak için, bazen kendimizi yeterli görmek için, bazen de hayalimizi erken gerçekleştirmek istediğimizden olabilir bu- yaşlıyken bir yaylada en lüks eve sahip olmak istediğimiz için ya da daha fazla eve sahip olmak için paramızı düşünmeden harcayabiliriz. Ne de olsa insanız.

Lakin hepimizin bildiği gibi bu düşüncesiz harcamaların sonuçları olacak. Mesela iş yerinizde bir sıkıntı çıktı, patronunuz gururunuzu kıran bir şey yaptı. İstifa etmek istiyorsun fakat edemezsin. Çünkü en son gittiğin o lüks tatilin taksitlerini hala ödemen gerekiyor, ev için çektiğin krediyi de ödüyorsun. Ya istifa ettikten sonra uzun bir süre yeni bir iş bulamazsan? O taksitleri, kredileri, borçları nasıl ödeyeceksin? Basit cevap: Ödeyemeyeceksin.. Bu yüzden istifa edemezsin. Kuyruğunu bacaklarının arasına kıstırıp gururunu ezmen gerekiyor. O işe ihtiyacın var. Ne olursa olsun. Peki ya işler farklı olsaydı? Peki ya o uzun sürelik işsizlik durumunda bile yetecek kenarda bir miktar paranız olsaydı? İşte tam burada finansal okuryazarlık devreye giriyor.

İnsanların mevcut yaşamında belirli bir düzeyde refah düzeyine ulaşmak, gelecekte iyi bir hayat standardına sahip olmak, ekstrem durumlar ile karşılaştığında kullanmak veya yatırım yapmak için tasarruf etmesi gerekmektedir. Çünkü gelirinden ayırdığı tasarruf miktarı ile ailesini hastalık, kaza, işsizlik gibi beklenmedik durumlarda finansal anlamda koruyabilmektedir. Ayrıca bir ailenin gelirini, kredi kartını ve diğer finansal araçları rasyonel biçimde kullanması, harcamalarını planlı ve sistemli biçimde yapması finansal krizler ile mücadele etme konusunda hane halklarını avantajlı konuma getirmektedir (Gutter vd. 2012: 86-88; Başaran vd., 2012: 68). 

Finansal okuryazarlık paranın kullanımı ve yönetimine ilişkin etkili kararlar alma ve bilinçli yargılarda bulunma yeteneğidir (Noctor, Stoney ve Stradling, 1992). Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA), finansal okuryazarlığı; “bireylerin ve toplumun finansal refahını artırmak üzere, finansal bilgileri bilme; ilgili kavramları, riskleri ve becerileri anlama; bu bilgi ve anlayışı farklı finansal bağlamlarda etkili kararlar almak için kullanma güdüsü ve güvenine sahip olmak” olarak tanımlamaktadır (OECD, 2013). Bu doğrultuda finansal okuryazarlıkla ilgili bilgileri kavrama, finansal beceriler ve bu becerilerde kendine güven ile bunları uygulama eğilimi finansal okuryazarlığın temel öğeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Sürekli gelişen ve değişen günümüz dünyasında bireylerin elde etmek istediği en önemli yeteneklerden biri, parayla başa çıkabilme, bir başka ifade ile parayı yönetebilme yeteneğidir. İnsanların modern toplumda, kullanılabilir finansal ürün/ hizmetlerin artan çeşitliliği ve karmaşıklığı ile baş edebilmek ve hayatta kalabilmek için finansal okuryazarlık becerilerini geliştirmeleri bir gereklilik haline gelmiştir. Finansal okuryazarlık becerilerine sahip olmak, hem finansal problemleri çözmek hem de bunları daha önceden öngörüp kaçınabilmek için önemlidir. Aynı zamanda bireylerin günümüzde refah içinde, mutlu ve sağlıklı bir hayat sürdürebilmeleri de finansal okuryazarlıktan geçmektedir.

Finansal okuryazarlık genel algıdan dolayı fonlar ve Bitcoin gibi sanal yatırım araçlarıyla ilişkilendiriliyor. Fakat finansal okuryazarlık sadece bunlara sığdıramayız. Finansal okuryazarlığı hayatımızın her yerinde görürüz. İnsanlar kararlar almak zorundadır ve doğduğumuz dünya gereği parayla küçük büyük herkes tanışmak zorunda. Herkes para ile ilgili kararlar almak zorunda. Bunlarda finansal kararlardır. Yapılacak alışverişin limitini belirlemekten tutun arsa satın almak için birikim yapmak da bir finansal karar sonucudur.

Finansal okuryazarlık toplumun her kesiminden bireyi, sahip olduğu sınırlı finansal kaynakları verimli bir şekilde kullanma noktasında yakından ilgilendirmektedir. Ayrıca bireylerin kredi kartı kullanımı, tüketici kredileri, bireysel emeklilik sistemi gibi finansal ürün ve hizmetleri etkin ve doğru bir şekilde kullanabilmeleri, uzun dönemli finansal güvenlikleri için bu ürün ve hizmetlere ilişkin yeterli düzeyde bilgiye ve bu bilgiyi uygulamaya dönüştürme becerisine sahip olmalarını gerekli kılmaktadır.

Finansal okuryazarlık eğitimi sayesinde harcamalarımız ve tasarruflarımız için bilinçli seçimler yapabilir, riskleri ve fırsatları ayırt etmeyi öğrenebiliriz. Ekonominin hareketli döngüsünü daha rahat anlayabilir, günlük yaşamımıza etkilerini kavrayabilir, her geçen gün sayıları artan finans ve yatırım araçları hakkında bilgi edinecek kaynaklara ulaşma becerisi edinebiliriz.

Finansal okuryazarlık Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD, 2005) tarafından bireylere kazandırılması gereken önemli bir yeterlik olarak tanımlanmakta, bu doğrultuda bu yeterliliğin kazandırılması için çaba gösterilmesi yönünde stratejiler geliştirilmektedir. OECD ve finans kuruluşları finansal okuryazarlığı finansal katılımı sağlamakta araç olarak görmektedir. Çünkü yapılan çalışmalara göre, finansal okuryazarlık düzeyi arttıkça finansal katılım artmaktadır (INFE 2009). Daha açık ifade etmek gerekirse finansal okuryazarlığı yüksek bireyler parayı daha iyi yönetmekte, para biriktirmekte ve bu parayı daha iyi değerlendirmektedir. Böylece emeklilik fonları, yatırım hesapları gibi yollarla finans dünyasına katılmaktadır. Böyle ifade edildiğinde finansal okuryazarlık, temel olarak finans dünyasının amaçlarına hizmet eder görüldüğünden daha çok finans dünyasının ilgisini çekmektedir. Oysa finansal okuryazarlık eğitimin toplumsal ve bireysel işlevlerini yerine getirmesi açısından da önemli bir yeterliktir.

Finansal okuryazarlığı yaşamımızı sürdürmemiz için gerekli olan temel yaşam becerilerinden birisi olarak düşünebiliriz. Tıpkı okuma yazmayı öğrenmek gibi erken yaşlarda edinmemiz gereken bu beceri; küçük bir öğrenci bütçesini yönetmekten bir ailenin geleceği için alınacak yatırım kararlarına kadar her alanda, finansal sistemin avantajlarından yararlanmamızı ve aksaklıklarından korunmamızı sağlar. Bireysel olarak sağlıklı finansal kararlar vermemiz bizi olduğu kadar toplumsal yaşamımızı ve ülke ekonomisini de olumlu etkiler. 

Finansal okuryazarlık sayesinde daha iyi finansal kararlar verme becerisine sahip olup doğru kararlarla yaşam standardımızı yükseltebiliriz, etkin bir bütçe yapılandırması oluşturabilir böylece gereksiz harcamaların önüne geçebiliriz, para ve borç yönetimini daha sağlıklı gerçekleştirebiliriz, risk analizi öğrenir, doğru finansal hedefler belirleyebilecek donanıma sahip olabiliriz, finansal kaygı düzeyimizi azaltabiliriz, kredi kartı, sigorta ya da yatırım araçlarını seçerken ve kullanırken doğru ve etik kararlar verebiliriz, beklenmedik olaylara karşı finansal dayanıklılığımızı güçlendirebiliriz.

Kaynakça:

Gutter, M. S., Hayhoe, C. R., De Vaney, S. A., Kim, J., Bowen, C. F., Cheang, M. et al. "Exploring the Relationship of Economic, Sociological, and Psychological Factors to the Savings Behavior of Low-Moderate Income Households." Family and Consumer Science Research Journal, 41(1), 86-101.

OECD. "Improving Financial Literacy: Analysis of Issues and Policies." 2005. Retrieved on 22-May-2016, www.oecd.org/finance/financialeducation/improvingfinancialliteracyanalysisofissuesandpolicies.htm

OECD. "Financial Literacy Framework, PISA 2012 Assessment and Analytical Framework: Mathematics, Reading, Science, Problem Solving and Financial Literacy." 2013. Retrieved on 22-May-2016.

OECD. "PISA 2012 Results: Students and Money: Financial Literacy Skills for the 21st Century (Volume VI)." 2014. OECD Publishing. Retrieved on 22-May-2016, http://dx.doi.org/10.1787/9789264208094-en

INFE. "Financial Education and the Crisis: Policy Paper and Guidance." 2009. Retrieved on 22-May-2016, http://www.oecd.org/dataoecd/41/55/50264221.pdf

Kılıç, Yunus, Ata, H. Ali, and Seyrek, İbrahim H. "Finansal Okuryazarlık: Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Araştırma."

Güvenç, Hülya. "Öğretim Programlarımızda Finansal Okuryazarlık." Yeditepe University.

Öztürk, Elvan, and Demir, Yusuf. "Finansal Okuryazarlık ve Para Yönetimi: Süleyman Demirel Üniversitesi Akademik Personel Üzerine Bir Uygulama."

Coşkun, Selin. "Üniversite Öğrencilerinin Finansal Davranış ve Tutumlarının Belirlenmesi: Finansal Okuryazarlık Algıları Üzerine Bir Araştırma."

Baysa, Eray, and Karaca, Süleyman Serdar. "Finansal Okuryazarlık ve Banka Müşteri Segmentasyonları Üzerine Bir Uygulama."

Güler, Öğr. Gör. Emine. "Finansal Okuryazarlık: Hanehalkı Üzerine Bir Araştırma."

Bağcı, Haşim, and Arabacı, Sefa Mert. "Finansal Okuryazarlık Düzeyinin ve Finansal Okuryazarlığı Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi."

Türkiye Finans. "Finansal Okuryazarlık." Retrieved from https://www.turkiyefinans.com.tr/tr-tr/blog/sayfalar/finansal-okuryazarlik.aspx