ECOWAS ve Batı Afrika Ekonomisi

ECOWAS (Economic Council of West African States) dekolonizasyon sonrasında 28 Mayıs 1975 tarihinde 15 Batı Afrika hükümetinin Lagos (Nijerya) şehrinde Lagos anlaşmasını imzalamasıyla oluşmuştur. Benin, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau, Liberya, Mali, Moritanya (2000 yılında ayrılacak), Nijer, Nijerya, Sierra Leone, Senegal, ve Togo tarafından imzalanan; resmi dilleri İngilizce, Fransızca ve Portekizce olan ECOWAS, totalde 5.2 milyon kilometrekare alanı kapsar. 424 milyondan fazla insana ev sahipliği yapmakla birlikte yıllık 760 milyar dolarlık bir ekonomiye sahiptir.

ECOWAS’ın ilkeleri ve vizyonları arasında; üye devletlerin eşitliği ve karşılıklı bağımlılığı; dayanışma ve kolektif özgüven, devletler arası işbirliği ve politikalar arasında uyumluluk sağlama ve programların entegrasyonu; üye devletler arasında agresyona engel olmak, komşu ülkelerin iyi geçinmesini sağlayarak bölgede barış ve istikrarın sürdürülmesi; komşu ve üye devletler arasındaki anlaşmazlıkların çözülmesi ve ekonomik kalkınmanın ön koşulu olarak barışçıl bir ortamın desteklenmesi; African Charter of Human and People’s Rights hükümlerine uygun olarak insan ve halkların haklarının tanınması, geliştirilmesi ve korunması; topluluğun kural ve ilkelerinin tanınması ve bunlara uyulması; 6 Temmuz 1991’de Abuja’da kabul edilen Siyasi İlkeler Bildirgesi’nde öngörüldüğü gibi her üye devlette demokratik bir yönetim sisteminin teşvik edilmesi ve sağlamlaştırılması; ekonomik işbirliği ve entegrasyonun maliyet ve faydalarının adil dağıtımı yer alır.

ECOWAS’ın bürokratik yapısını incelediğimiz zaman politika uygulama amacıyla diğer bürokratik kuruluşlarından önce çıkan iki kurum vardır, ECOWAS Commission ve ECOWAS Bank for Investment and Development. ECOWAS Commission’ın görevi, Batı Afrika'da sınırların olmadığı, nüfusun kaynaklara erişebildiği ve kaynakları sürdürülebilir bir ekonomik ortam içinde kullandığı bir gelecek yaratmaktır. Kısaca bölgedeki devletlerin progresif bir şekilde entegre edilmesi için kritik stratejik kararları vermekle yükümlüdür. Komisyon bu hedeflerini 2050’ye kadar yapmayı hedeflemektedir. Komisyonun başkanı, topluluğun ve bütün kurumlarının icra kurulu başkanıdır. ECOWAS Bank for Investment and Development (EBID) ise bir uluslararası finans kuruluşudur. Özel sektör aktivitelerini desteklemek ve kamu sektörünü geliştirmek amaçlı iki fon verme mekanizması vardır. Togo Cumhuriyeti’nde bulunan Lome şehrindedir. EBID; kamu sektörüne orta ve uzun vadeli, imtiyazlı ve imtiyazsız krediler vererek destek olur. Özel sektöre ise kısa, orta ve uzun vadeli krediler vererek, öz sermayeye öz sermaye veya öz sermaye benzeri araçlar üzerinden katılım sağlayarak, tahvil kredileri vererek ve teminatsız kredi sağlayarak destek olur. EBID’in desteklediği sektörler arasında ulaşım, enerji, telekomünikasyon, sanayi ve doğal kaynaklar yer alır. EBID özellikle Batı Afrika ülkelerinin tarımdan sanayi sektörüne geçişini kolaylaştırma potansiyeline sahiptir. EBID ayrıca bölge içi ticareti üye devletler arasındaki ticaret ilişkilerini iyi seviyelerde tutmak amacıyla kolaylaştırmakta ve ECOWAS’ın kendi projelerininin finansını sağlamakta rol alır.

ECOWAS, koloniyel geçmişinden dolayı iki ana ekonomik bölgeye ayrılmıştır. Bunlardan ilki, Batı Afrika’nın sekiz frankofon ülkelerinden oluşan West African Economic and Monetary Union (WAEMU veya UEMOA)’dır. UEMOA, 10 Ocak 1994 tarihinde Dakar (Senegal) şehrinde imzalanan bir anlaşmayla Benin, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Mali, Nijer, Senegal ve Togo tarafından oluşturulmuş, 1997’de Gine-Bissau aralarına katılmıştır. UEMOA, para birimi olarak CFA frangını kullanır. Amaçları arasında serbest piyasa marketleri üzerinden ekonomik rekabeti güçlendirmek, bir ticaret bloğunun oluşturulması, mali politikaların uyumlu hale getirilmesi yer alır. Diğeri ise West African Monetary Zone (WAMZ)’dır ve çoğu anglofon olan Gambiya, Gana, Gine, Nijerya ve Sierra Leone tarafından 20 Nisan 2000 tarihinde oluşturulmuştur. WAMZ’ın en önemli amaçlarından biri CFA Franc’ı ile yarışabilecek bir para birimi oluşturmaktır. Bu iki blok, ECOWAS içinde oluşan ekonomik bloklardır.

2023 Nijer Krizi 

26 Haziran 2023 tarihinde Nijer’de yapılan darbe ile çıkan krizi anlamak için öncesinde meydana gelen olayları ve ECOWAS’tan çıkarılan ülkelerin neden çıkarıldığını anlamak lazım.

İlk olarak 2000 yılında Moritanya ECOWAS’tan çekilme kararı aldı. Ayrıca Batı Afrika ülkelerinin kuzey kısımlarında cihatçı islamist ve radikal terör örgütleri aktivitelerini sürdürüyorlardı. ECOWAS 2017’de Gambiya’da darbe sonrası demokrasiyi döndürmek amaçlı bir askeri operasyon düzenledi ve 2021 yılında Mali’nin üyeliği, iki kere üst üste darbe yapılması sonucu askıya alındı. Sadece birkaç ay sonra Gine’nin üyeliği de kendi ülkesinde yapılan bir darbe sonucu askıya alındı. Mali 2022’de sınırlarını ECOWAS ülkelerine kapattı ve Burkina Faso da 2022 yılında bir darbe sonucu ECOWAS’tan çıkarıldı.

26 Haziran 2023’te Nijer’de yapılan bir darbe ile cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum tutuklandı. Nijerli General Abdourahamane Tchiani kendini yeni kurulan askeri cuntanın lideri ilan etti. ECOWAS’ın demokratik ilkelerini göz ardı ettiği için ECOWAS 30 Haziran’da demokratik seçilen cumhurbaşkanının geri dönmesini isteyen, uygulanmadığı takdirde askeri güç kullanacağını açıklayan bir haftalık bir ültimatom yayınladı ve “hemen uygulanacak ekonomik yaptırımlar” yapılacağını açıkladı. 1 Ağustos’ta Cunta kendini destekleyen ülkelerle sınırlarını yeniden açtı. 3 Ağustos’ta ECOWAS Nijer hükümetiyle bir anlaşmaya varılması için bir delegasyon gönderdi. 6 Ağustos’ta ültimatomun tarihi geçmesine rağmen ECOWAS bir savaş ilanında bulunmadı ancak 10 Ağustos'ta askeri gücünü hazırlamaya başladı. Bu kriz günümüzde hala devam etmektedir ve bir savaş çıkması sonucunda zaten geri kalmış bu bölgenin iyice mahvolmasına ve burada yaşayan halk için yıkıcı sonuçlara sebep olabilir.